Use the following persistent identifier: http://nrs.harvard.edu/urn-3:hul.ebook:CHS_Parry.LEpithete_Traditionnelle_dans_Homere.1928.
I. Avant-Propos : l’Étude du style homérique
L’étude de la langue homérique.
Caractère général de la diction formulaire.
La méthode d’analyse de la diction traditionnelle.
La tradition et le libre arbitre du poète.
§ 1. — L’Étude du style homérique
§ 2. — L’Étude de la langue Homérique
γάμων ἐνέδησεν ἄται.
et (vv. 1239-40)
πάντοθεν βόρειος ὥς τις ἀκτὰ. . .
etc. Donc la simplicité du système de la langue épique consiste en ce que les éléments dialectaux ou artificiels correspondants ont des valeurs métriques uniques; et l’extension du système réside dans le grand nombre de cas où l’on peut opposer un élément d’un certain dialecte à l’élément correspondant d’un {7|8} autre. Il est évident qu’un tel système ne saurait qu’être traditionnel; car un poète, empruntant selon son goût personnel des formes et des mots à un dialecte autre que le sien, en choisirait certainement quelques-uns, même sur un petit nombre d’emplois, qui auraient des valeurs métriques équivalentes.
§ 3. — Caractère général de la diction formulaire
ne se lit pas dans le reste de l’Iliade ni dans l’Odyssée; mais c’est qu’il n’y a pas eu d’autre occasion de l’employer. » Commentant ces phrases A. Platt a écrit (Classical Review, 38 (1924), p. 22): « A la page 61 on dit de l’épopée des choses qui font douter de ses yeux. »
⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς (3 fois) | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς (2 fois) | |
⎬ | δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα | ⎨ | βοῶπις πότνια Ἥρη (4 fois) | |
τὴν | ⎭ | ⎪ | Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ (8 fois) | |
⎩ | θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη (7 fois) {11|12} | |||
⎧ | βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης | |||
⎪ | βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος (2 fois) | |||
⎪ | Δόλων, Εὐμήδεος υἱός | |||
⎪ | Ποσειδάων ἐνοσίχθων (2 fois) | |||
⎪ | Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη | |||
⎪ | ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις | |||
⎪ | μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ | |||
⎪ | φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη | |||
⎪ | Διώνη, δῖα θεάων | |||
⎪ | θεὰ λευκώλενος Ἥρη | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | θεὰ Θέτις ἀργυρόπεξα | |
⎬ | δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα | ⎨ | ||
τὴν | ⎭ | ⎪ | μέγας Τελαμώνιος Αἴας (2 fois) | |
⎪ | γέρων Πρίαμος θεοειδής (5 fois) | |||
⎪ | Μέδων πεπνυμένα εἰδώς | |||
⎪ | περίφρων Πηνελόπεια (4 fois) | |||
⎪ | διάκτορος Ἀργειφόντης | |||
⎪ | συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν | |||
⎪ | περικλυτὸς Ἀμφιγυήεις (4 fois) | |||
⎪ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |||
⎪ | φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια | |||
⎪ | ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων (3 fois) | |||
⎩ | πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε |
αὐτὰρ ὁ μερμήριξε | ⎫ | |
δή τοτε μερμήριξε | ⎪ | |
αὐτὰρ ὁ βῆ διὰ δῶμα | ⎪ | |
αὐτὰρ ὁ πῖνε καὶ ἦσθε | ⎪ | |
αὐτὰρ ἐπεὶ τὸ γ᾽ ἄκουσε | ⎪ | |
* | ⎬ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς {12|13} |
αὐτὰρ ὁ δέξατο χειρὶ | ⎪ | |
ἦ τοι ὁ πῖνε καὶ ἦσθε | ⎪ | |
(2 fois) ὣς ὁ μὲν ἔνθα καθεῦδε | ⎪ | |
ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ ἠρᾶτο | ⎪ | |
ὣς φάτο, ῥίγησεν δὲ | ⎭ | |
(4 fois) ὣς φάτο, γήθησεν δὲ | ⎫ | |
ὣς φάτο, μείδησεν δὲ | ⎪ | |
ὣς εφατ᾽, οὐδ᾽ ἐσάκουσε | ⎪ | |
(2 fois) τὴν μὲν ὶδὼν γήθησε | ⎪ | |
(8 fois) τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε | ⎪ | |
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα | ⎪ | |
τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε | ⎪ | |
⎬ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |
δεύτερος αὖτ᾽ ἀνάειρε | ⎪ | |
κρητῆρ᾽ αὖτ᾽ ἀνάειρε | ⎪ | |
ἔνθα στὰς θηεῖτο | ⎪ | |
ἔνθα καθέζετ᾽ ἔπειτα | ⎪ | |
(2 fois) τοῖς ἄρα μύθων ἄρχε | ⎪ | |
σμερδαλέον δ᾽ ὲβόησε | ⎪ | |
(2 lois) γήθησέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα | ⎭ |
⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |
⎪ | θεὰ λευκώλενος Ἥρη (2 fois) | |
⎪ | βοῶπις πότνια Ἥρη | |
⎪ | πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε (2 fois) | |
ὣς φάτο, μείδησεν δὲ | ⎨ | |
⎪ | Καλυψὼ δῖα θεάων | |
⎪ | βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος | |
⎪ | θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη | |
⎩ | ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς | |
⎧ | Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ (5 fois) | |
⎪ | θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη (3 lois) | |
⎪ | Ποσειδάων ἐνοσίχθων (2 fois) | |
⎪ | μέγας Τελαμώνιος Αἴας | |
⎪ | πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε (3 fois) | |
τοῖς ἄρα μύθων ἦρχε (ἄρχε) | ⎨ | |
⎪ | Καλυψὼ δῖα θεάων | |
⎪ | Πολίτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν | |
⎪ | περίφρων Πηνελόπεια (3 fois) | |
⎪ | συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν | |
⎩ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς (2 fois) | |
⎧ | βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης | |
ὣς φάτο, γήθησεν δὲ | ⎨ | |
⎩ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς {13|14} | |
⎧ | θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη | |
ὣς φάτο, ῥίγησεν δὲ | ⎨ | Καλυψὼ δῖα θεάων |
⎩ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |
⎧ | διάκτορος Ἀργειφόντης | |
αὐτὰρ ὁ πῖνε καὶ ἧσθε | ⎨ | |
⎩ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς |
⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς (8 fois) | |||
⎪ | θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη (14 fois) | |||
⎪ | ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων (5 fois) | |||
⎪ | Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ | |||
⎪ | Δόλων, Εὐμήδεος υἱός | |||
⎪ | βοῶπις πότνια Ἥρη | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων (3 fois) | |
⎬ | δ᾽ αὖτε προσέειπε | ⎨ | ποδήνεμος ὠκέα Ἶρις (3 fois) | |
τὴν | ⎭ | ⎪ | διάκτορος Ἀργειφόντης (5 fois) | |
⎪ | ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς | |||
⎪ | περικλυτὸς Ἀμφιγυήεις | |||
⎪ | Ποσειδάων ἐνοσίχθων (2 fois) | |||
⎪ | Θεοκλύμενος θεοειδής (3 fois) | |||
⎪ | συβώτης, ὄρχαμος ἀνδρῶν (4 fois) | |||
⎪ | περίφρων Πηνελόπεια (19 fois) | |||
⎩ | Μελάνθιος, αἰπόλος αἰγῶν (2 fois) {14|15} | |||
⎧ | φίλη τροφὸς Εὐρύκλεια (7 fois) | |||
⎪ | ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων | |||
⎪ | φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | βοὴν αγαθός Μενέλαος | |
⎬ | δ᾽ αὖτε προσέειπε | ⎨ | γέρων Πρίαμος θεοειδής | |
τὴν | ⎭ | ⎪ | Μέδων πεπνυμένα εἰδώς | |
⎪ | βοῶν ἐπιβουκόλος ἀνήρ (2 fois) | |||
⎪ | Λυκάονος ἀγλαὸς υἱός (2 fois) | |||
⎩ | Μενοιτίου ἄλκιμος υἱός | |||
⎧ | Ἀλέξανδρος θεοειδής (3 fois) | |||
Cf. τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπεν | ⎨ | |||
⎩ | ἐυστέφανος Κελαδεινή | |||
⎧ | πολύτλας δῖος ᾽Οδυσσεύς | |||
⎪ | Λυκάονος ἀγλαὸς υἱός | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | θεὰ λευκώλενος Ἥρη (2 fois) | |
τὴν | ⎬ | δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησε | ⎨ | |
τοὺς | ⎭ | ⎪ | Οεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη | |
⎪ | Κόων ἀριδείκετος ἀνδρῶν | |||
⎩ | ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς | |||
Cf. τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησεν | Ἀλέξανδρος θεοειδής | |||
τοὺς | ⎫ | ⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |
⎬ | δὲ ἰδὼν γήθησε | ⎨ | ||
τὸν | ⎭ | ⎩ | ἄναζ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων (2 fois) | |
⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |||
ἔνθα στὰς θηεῖτο | ⎨ | |||
⎩ | διάκτορος Ἀργειφόντης | |||
⎧ | πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς | |||
ἔνθα καθέζετ᾽ ἔπειτα | ⎨ | Ὀδυσσῆος φίλος υἱός | ||
⎩ | περίφρων Πηνελόπεια |
En résumé, on trouve avec les 25 expressions prédicat qui complètent le vers par πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς, 39 autres expressions sujet, composées chacune d’un nom et d’un ou de deux mots épithétiques, possédant la même mesure.
A 413 = Σ428 | τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα Θέτις κατὰ δάκρυ χέουσα | |||
ο 430τὸν | ⎫ | ⎧ | ἀνήρ, ὃς ἐμίσγετο λάθρηι | |
⎬ | δ᾽ αὖτε προσέειπε(ν) | ⎨ | ||
ο 434τὴν | ⎭ | ⎩ | γυνὴ καὶ ἀμείβετο μύθωι |
Θέτις κατὰ δάκρυ χέουσα peut bien être une formule, créée pour servir chaque fois qu’un poète devait décrire le rôle traditionnel de Thétis, celui d’une mère qui se plaint de la destinée de son fils. Dans les deux autres cas, où il est question du Phénicien, enleveur d’enfants, et de la servante traîtresse, il est certain que le poète avait exceptionnellement affaire à des personnages pour lesquels il ne connaissait pas, et ne voulait pas chercher de noms.
⎧ | πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς (11 fois) | |||
⎪ | νεφεληγερέτα Ζεύς (15 fois) | |||
⎪ | κρείων Ἀγαμέμνων (5 fois) | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | Τελαμώνιος Αἴας (2 fois) | |
τὴν | ⎬ | δ’ ἀπαμειβόμενος προσέφη | ⎨ | Πρίαμος θεοειδής |
τοὺς | ⎭ | ⎪ | ξανθὸς Μενέλαος (4 fois) | |
⎪ | κρατερὸς Διομήδης | |||
⎪ | ἑκάεργος Ἀπόλλων | |||
⎩ | κορυθαίολος Ἕκτωρ | |||
τὸν | ⎫ | ⎧ | νεφεληγερέτα Ζεύς | |
⎬ | δ᾽ ἐπιμειδήσας προσέφη | ⎨ | ||
τὴν | ⎭ | ⎩ | κρείων Ἀγαμέμνων | |
⎧ | νερεληγερέτα Ζεύς (3 fois) | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς(4 fois) | |
⎬ | δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη | ⎨ | ξανθὸς Μενέλαος (3 fois) | |
τὴν | ⎭ | ⎪ | κρείων Ἐνοσίχθων | |
⎩ | κλυτὸς Ἐννοσίγαιος | |||
⎧ | πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς | |||
τὸν | ⎫ | ⎪ | κρατερὸς Διομήδης | |
τὴν | ⎬ | δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη | ⎨ | |
τοὺς | ⎭ | ⎪ | νεφεληγερέτα Ζεύς | |
⎩ | κορυθαίολος Ἕκτωρ |
Enfin on pourrait aussi établir dans le cas de ces expressions prédicat un type de formule formée d’un pronom, d’une conjonction, d’un participe, et de προσέφη ou προσέφης: {18|19}
ι446 τὸν δ᾽ ἐπιμασσάμενος | ⎫ | ⎧ | κρατερὸς Πολύφημος | |
ω516 τὸν δὲ παρισταμένη | ⎪ | ⎪ | γλαυκῶπις Ἀθήνη | |
Ω55 τὸν δὲ χολωσαμένη | ⎪ | ⎪ | λευκώλενος Ἥρη | |
Δ183 τὸν δ᾽ ἐπιθαρσύνων | ⎪ | ⎪ | ξανθὸς Μενέλαος | |
⎬ | προσέφη | ⎨ | ||
Ξ41 τὸν καὶ φωνήσας | ⎪ | ⎪ | κρείων Ἀγαμέμνων | |
I196 τὼ καὶ δεικνύμενος | ⎪ | ⎪ | πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς | |
Χ355 τὸν δὲ καταθνήισκων | ⎪ | ⎪ | κορυθαίολος Ἕκτωρ | |
Ψ438 τὸν καὶ νεικείων | ⎭ | ⎩ | ξανθὸς Μενέλαος | |
χ194 τὸν δ᾽ ἐπικερτομέων | ⎫ | ⎧ | Ἐύμαιε συβῶτα | |
⎬ | προσέφης | ⎨ | ||
Π843 τὸν δ᾽ ὀλιγοδρανέων | ⎭ | ⎩ | Πατpόκλεες ἱππεῦ |
§ 4. — La Méthode d’analyse de la diction traditionnelle
⎧ | γ’ ἀσθμαίνων | |
⎪ | λὰξ προσβάς | |
αὐτὰρ ὁ | ⎨ | θυμὸν ἔχων |
⎪ | αὖτις ἰών | |
⎩ | πεζὸς ἐών |
etc.
⎧ | μακρὸν ἄυσεν | |
⎪ | ἂψ ἐπόρουσε | |
⎪ | βῆ πρὸς δῶμα | |
αὐτὰρ ὁ | ⎨ | |
⎪ | βῆ Λυκίηνδε | |
⎪ | βῆ ῥ᾽ ἰέναι | |
⎩ | μερμήριξε |
etc. On pourrait de même composer des séries de formules qui contiennent ὣς ὁ μὲν, νῦν δ᾽ ὁ μὲν, ἀλλ᾽ ὁ μὲν, etc., pour prouver le caractère traditionnel de ὁ μὲν employé à cette position. Enfin, si la recherche était poussée assez loin, on posséderait un certain nombre de données sur la technique de l’emploi du pronom; on saurait avec certitude que celui-ci est employé traditionnellement dans certaines positions, dans certaines formules, et dans certains types de formules.
§ 5. — La Tradition et le Libre arbitre du poète.
Footnotes